DẤU XƯA NƠI ĐÌNH CHIÊN ĐÀN - PHÚ NINH

“Nhất La Qua, nhì Thành Mỹ, ba Chiên Đàn” là câu ca người dân xứ Quảng truyền tai nhau về các ngôi đình có quy mô hàng trăm năm tuổi. Cho đến nay đình Chiên Đàn đã trở thành ngôi đình lớn nhất vì hai ngôi đình kia đã bị tàn phá do chiến tranh khốc liệt.

Cách đây khoảng 550 năm, vua Lê Thánh Tông mở cõi, lập đạo Thừa tuyên Quảng Nam. Từ đó, cư dân theo vua vào đây khai hoang, lập ấp và bắt đầu cuộc sống mới. Vì muốn tưởng nhớ công lao cha ông đi trước, người dân đã cho xây dựng đình để thờ cúng, dân lễ mỗi dịp xuân về và vào rằm tháng 7 hằng năm. Đó là hai khoảng thời gian lễ nghi được tổ chức long trọng nhất. Khi mới thành lập, nơi đây có tên là Chiên Đàn xã đình.

Đình Chiên Đàn là nơi vua Lê Thánh Tông dừng chân, nghỉ ngơi khi đi chinh phạt phương Nam. Sử sách ghi lại rằng, vào năm 1471 nhà vua thân chinh cầm quân tiến đánh Chiêm Thành. Nhà vua đã mở biên bờ cõi, lấy đất từ nam Hải Vân (Thừa Thiên Huế) đến Thạch Bi sơn (Phú Yên) đặt làm đạo Thừa tuyên Quảng Nam và đặt Vệ Thăng Hoa. Địa danh Quảng Nam có từ đó, trở thành đạo thứ 13 trong cả nước thời bấy giờ. Trong lúc chinh phạt, mở cõi nhà vui đã nghỉ ngơi tại đình Chiên Đàn. Đó là niềm tự hào của người dân trong làng vì góp phần giúp nhà vua có chỗ nghỉ ngơi thỏa mái, đưa ra những sách lược quan trọng cho đất nước.

Đình là nơi sinh hoạt cộng đồng của người dân trong các cuộc kháng chiến. Vào những năm chống Pháp, đình Chiên Đàn được chọn là nơi tuyển quân, thu nhận lương thực phục vụ cho phong trào Cần Vương. Từ 1885-1887, dưới sự kêu gọi của tiến sĩ Trần Văn Dư, người dân trong làng đã hưởng ứng phong trào Cần Vương để chống lại thực thực dân Pháp và tay sai.

Tiếp sau đó, vào năm 1904-1908 khi phong trào Duy Tân bùng nổ, đình lại trở thành nơi sinh hoạt của quân ta. Lúc ấy, cụ Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng đã tập hợp người dân quanh vùng đến đình để nghe diễn thuyết và huy động người dân cùng tham gia đấu tranh đòi xin xâu, giảm thuế. Nhờ đó người dân ở Chiên Đàn đã cùng đứng dậy tham gia phong trào Duy Tân, góp sức giành thắng lợi chung cho Quảng Nam. Khi Cách mạng tháng Tám thành công, đình trở thành trụ sở của Ủy ban nhân dân lâm thời xã Chiên Đàn ngày ấy.

Không chỉ gắn với các sự kiện lịch sử, Chiên Đàn còn là công trình kiến trúc đắt giá của xứ Quảng. Đình nằm trên khu đất cao, bằng phẳng thuộc xã Tam Đàn, Phú Ninh, Quảng Nam. Đình chính được xây dựng theo kết cấu hình chữ nhật, theo hướng đông nam. Đặc biệt, mái ngói âm dương cổ kính với đường nét hoa văn tinh xảo. Đây cũng là loại ngói được lợp tại các ngôi nhà ở phố cổ Hội An. Toàn bộ đình rộng khoảng 1500 mét vuông gồm 5 gian. Riêng gian chính rộng 500 mét vuông, có sức chứa lên đến 100 người. Những cây cột tại đình đều được tuyển chọn từ những gỗ mít to, chắc, nhiều năm tuổi. Chính vì thế đình vẫn giữ vững được theo năm tháng. Bên phải đình là nhà trù, nơi dân đinh canh gác bảo vệ đình làng. Bên trái là kho chứa lương thực và tài sản chung của đình. Phía trước cổng tam quan có nhà võ ca để dân làng hội hè, biểu diễn văn nghệ.

Đình Chiên Đàn là nơi lưu giữ dấu tích vương triều cổ xưa và là căn cứ sinh hoạt quan trọng trong các cuộc kháng chiến. Vì thế, mỗi người dân đều có trách nhiệm giữ gìn, bảo tồn đình làng. Năm 2002, đình Chiên Đàn được xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

XUÂN BÌNH